سرشناسه : صافی گلپایگانی، لطف الله، 1298 -
Safi Gulpaygan, Lutfullah
عنوان و نام پديدآور : احکام خمس: مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله الشریف [کتاب]/ لطف الله صافی گلپایگانی.
مشخصات نشر : قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی، 1437 ق، 1395.
مشخصات ظاهری : 73 ص.؛ 19×9/5س م.
شابک : 25000 ریال: 978-600-7854-20-4
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس.
موضوع : خمس
موضوع : *Khums
موضوع : خمس -- فتواها
موضوع : *Khums -- Fatwas
رده بندی کنگره : BP188/6/ص2الف3 1395
رده بندی دیویی : 297/356
شماره کتابشناسی ملی : 4259453
ص :1
احكام خمس
مطابق با فتاواى حضرت آيت الله العظمى صافى گلپايگانى مدظله الشريف
لطف الله صافى گلپايگانى.
ص:2
ص:3
جواب سؤالات كتاب «احكام خمس» با فتاواى حضرت آية اللّه العظمى صافى گلپايگانى مدظله العالى مطابق است.
ص:4
سخن ناشر 9
مقدمه 11
خمس در آينۀ قرآن و روايات 15
احكام خمس 19
1. خمس منافع 21
خمس حقوق جارى 22
خمس حقوق بازنشستگى 22
خمس مستمرى بگيران 23
تأخير حقوق 23
سهام 24
ديه 25
قبر 25
هديه 25
كادو و سوغات 25
سرمايۀ كسب 26
محاسبه قيمت سرمايه 29
افزايش قيمت سرمايه 29
افزايش قيمت غير سرمايه 30
پس انداز 30
خانه اضافى 37
فروش مؤونه 38
وسايل اضافى 38
رهن خانه 39
وام 39
مهريه 40
جهيزيه 41
ارث 42
بدهى 43
مطالبات 44
ص:5
فيش حج و عمره 44
اموال فرزند 45
خمس آذوقه 45
مؤونه 46
مسائل متفرقه در محاسبه خمس 49
2. معدن 51
3. زمينى كه كافر از مسلمان مى خرد 52
4. غوص در دريا 52
5. مال مخلوط به حرام 52
6. غنائم جنگى 53
7. گنج 53
سال مالى (خمسى) 55
تعريف سال مالى (خمسى) 57
كسى كه بين سال خمسى فوت شود 58
تغيير سال خمسى 58
تعيين سال خمسى براى افراد مجرد 58
پرداخت خمس 59
قصد قربت در پرداخت خمس 61
پرداخت خمس به مجتهد 61
پرداخت خمس از درآمد آينده 61
پرداخت خمس ديگرى بدون اجازه 62
پرداخت خمس به دفتر يا وكيل مجتهد ميت 63
پرداخت خمس به امور خيريه 63
پرداخت خمس به واجب النفقه 64
پرداخت خمس به غير مؤمن 64
به ذمّه گرفتن خمس 64
مصالحه خمس 65
دست گردان 65
تعريف دست گردان 65
اثر دست گردان 65
دست گردان با چك مدت دار 66
كوتاهى در پرداخت خمس 66
استفاده از اموال كسى كه خمس نمى دهد 66
استفاده از اموال كسى كه معتقد به خمس نيست 67
تصرف در مال متعلق خمس 68
نماز در خانه ميتى كه خمس بدهكار است. 69
معاشرت با تارك خمس 69
ص:6
نماز در خانه تارك خمس 70
خوردن از غذاى تارك خمس 70
موارد پرداخت سهم سادات 70
سيد به چه كسى گفته مى شود 70
موارد پرداخت سهم سادات 71
پرداخت سهم سادات به مادر و پدر 71
پرداخت سهم سادات به زنى كه فقير است تا خرج خانه كند 72
پرداخت سهم سادات به سيد معصيت كار 72
عدم لزوم تذكر خمس به گيرنده 72
پرداخت سهم سادات نياز به اجازه دارد 73
مظالم 73
آثار حضرت آيت الله العظمى صافى گلپايگانى مدظله الوارف در يك نگاه 75
ص:7
ص:8
بسم الله الرحمن الرحيم
روش و سيره عقلا در هر علمى پرسش از دانشمندان و كارشناسان همان علم بوده و هست و اين روش در عمل، مورد تأييد و امضاى شارع مقدس نيز قرار گرفته است.
ارجاع پرسش كنندگان از ائمّه علیهم السلام به اصحاب ثقه نظير يونس بن عبدالرحمن، ابان بن تغلب، ابابصير، و زكريا بن آدم در همين مسير است.
از آنجا كه سؤالات فقهى با گسترش علوم و ارتباطات هرروزه فزونى مى يابد و امكان دسترسى به همۀ آنها براى عموم فراهم نيست و ازطرفى وجود اصطلاحات فقهى در كتب فقهاى عظام، بهره بردارى از آن را براى طبقات مختلف غير مقدور نموده است، لذا وجود مجموعه هايى از احكام فقهى براى استفادۀ عموم طبقات خصوصاً جوانان و دانش پژوهان عزيز ضرورى به نظر مى رسد. بحمدالله در اين مسير اقداماتى در سال هاى اخير انجام گرفته است.
پس از انتشار دفتر دو جلدى پاسخ كوتاه به 300 سؤال از احكام، كه از ميان ده ها هزار استفتائى كه به محضر مرجعيت بلندمرتبه شيعه حضرت آيت الله العظمى
ص:9
صافى مدظله الشريف ارسال گرديده، انتخاب شده بود اكنون دفتر جديد تحت عنوان احكام خمس را تقديم علاقه مندان و متدينان مى نماييم.
گزينش و ويرايش پرسش ها و پاسخ ها و ايجاد عناوين و نمايه هايى كه ارتباط خواننده را با متن آسان مى سازد به همت فاضل فرزانه، جناب حجة الاسلام و المسلمين آقاى حاج سيدمحمدتقى علوى، انجام پذيرفته است.
اميد است مورد نظر و قبول قطب دايرۀ امكان حضرت بقية الله الاعظم امام عصر - ارواحنا فداه - قرار گيرد.
دفتر تنظيم و نشر آثار
حضرت آيت الله العظمى صافى گلپايگانى مدظله الشريف
ص:10
بسم الله الرّحمن الرّحيم
وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ...1
با تدبّر در آيات قرآن مجيد در مى يابيم كه خداوند متعال پذيرش خمس را در رديف ايمان به خدا قرار داده است و از آنجا كه فقهاى بزرگوار نيز قصد قربت را در پرداخت خمس شرط نموده و آن را از عبادات شمرده اند نقش ايمان در پرداخت اين واجب مالى روشن مى گردد و اين ويژگى عبادى و ايمانى موجب مى گردد كه مسلمان متدين با اشتياق درونى و با قصد انجام تكليف شرعى نسبت به پرداخت آن اقدام نمايد و براى وصول آن نياز به ايجاد سازمان هاى عريض و طويل نباشد، بلكه هر شخص در پايان سال مالى، خمس خود را محاسبه نموده و پرداخت نمايد و به اين ترتيب نه تنها فرار از وظيفه صورت نمى گيرد بلكه با اطمينان به صحّت مصرف آن، مكلّف تشويق به پرداخت و اداى تكليف مى گردد.
ص:11
قرآن مجيد در پرداخت هاى مالى به دو نكته اشاره مى فرمايد كه عبارتند از: ريشه شرعى داشتن اين پرداخت ها و ديگرى نگرش به مال به عنوان امانت از جانب خداوند متعال و مالك حقيقى و على الاطلاق.
وَ أَنْفِقُوا مِمّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ؛1
«از آنچه شما را جانشين و نماينده (خود) در آن قرار داده انفاق كنيد».
وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللّهِ الَّذِي آتاكُمْ؛2
«و چيزى از مال خدا را كه به شما داده است به ايشان بدهيد».
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ؛3
«از اموال ايشان صدقه بگير تا به وسيله آن ايشان را پاك سازى و پرورش دهى و بر آنان درود فرست كه دعاى تو موجب آرامش خاطر ايشان خواهد بود».
و اين نظام مالى اسلامى قبل از آن كه يك نظام مادى باشد، يك نظام روحى و اخلاقى است كه التزام به آن موجب ثواب و بركت در مال مى گردد و شخص را از تنگ نظرى دور و به گذشت و انفاق مال ترغيب مى نمايد و ردّ آن موجب عصيان و عقاب الهى است.
ص:12
ويژگى ديگر خمس آن است كه از مكلّفين به تناسب گرفته مى شود و نه تنها فقرا از پرداخت آن معاف هستند بلكه كسانى كه درآمد آنها فقط هزينه هاى جارى زندگيشان را تأمين مى كند، نيز ملتزم به پرداخت نيستند.
احكام خمس، با عنايت به اهميت و فراوانى پرسش هاى پيرامون خمس، با بيانى ساده و به دوراز اصطلاحات پيچيدۀ فقهى، تدوين گرديده است.
اميد است گامى در مسير ترويج احكام و ران ملخى به آستان ملك پاسبان حضرت بقية الله الاعظم - ارواحنا له الفداء - باشد.
سيدمحمدتقى علوى
ص:13
ص:14
وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ1
«اگر به خدا و آنچه بر بنده ما در روز جدايى حق از باطل [روز درگيرى دو گروه باايمان و بى ايمان (جنگ بدر)] نازل كرديم ايمان داريد. بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و پيامبر و ذى القربى و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه (از آنها) است؛ و خداوند به هر چيزى توانا است».
1. قَالَ الرضَا عليه السلام: «فَإِنَّ إِخْرَاجَهُ مِفْتَاحُ رِزْقِكُمْ وَتَمْحِيصُ ذُنُوبِكُمْ وَمَا تَمْهَدُونَ لأَنْفُسِكُمْ لِيَوْمِ فَاقَتِكُم»؛(1)
امام رضا عليه السلام فرمود:
«اخراج خمس كليد رزق، و موجب پاك
ص:15
كردن گناهان و زاد و توشه براى روز بيچارگى شما است.
2. قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام :
«إِنَّ اللَّهَ لا إِلَهَ إِلا هُوَ لَمَّا حَرَّمَ عَلَيْنَا الصَّدَقَةَ أَنْزَلَ لَنَا الْخُمُسَ فَالصَّدَقَةُ عَلَيْنَا حَرَامٌ وَالْخُمُسُ لَنَا فَرِيضَةٌ وَالْكَرَامَةُ لَنَا حَلالٌ»؛(1)
امام صادق عليه السلام فرمود:
«خداوندى كه خدايى جز او نيست، وقتى صدقه را بر ما حرام كرد خمس را براى ما قرار داد، پس صدقه بر ما حرام و خمس براى ما واجب است و هدايا براى ما حلال است.
3. عَنْ أَبِي عَبْدِ الله عليه السلام: «إِنِّي لآخُذُ مِنْ أَحَدِكُمُ الدِّرْهَمَ - وإِنِّي لَمِنْ أَكْثَرِ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَالاً - مَا أُرِيدُ بِذلِكَ إِلا أَنْ تُطَهَّرُوا»؛(2)
از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمودند:
«با وجودى كه من از بسيارى از اهل مدينه ثروتمندترم ولى حتى يك درهم از خمس را هم از شما مى گيرم براى آن كه شما پاك گردانيده شويد».
ص:16
4. عَنْ أَبِي جَعْفَرْ عليه السلام، قَالَ:
«وَلا يَحِلُّ لأَحَدٍ أَنْ يَشْتَرِيَ مِنَ الْخُمُسِ شَيْئاً حَتَّى يَصِلَ إِلَيْنَا حَقُّنا»؛(1)
از امام باقر عليه السلام نقل شده كه فرمودند:
«براى كسى حلال نيست كه چيزى از [مال متعلق خمس] را بخرد مگر آن كه حقّ ما [خمس] به ما برسد».
5. عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام :
قَالَ: «مَنِ اشْتَرَى شَيْئاً مِنَ الْخُمُسِ لَمْ يَعْذَرْهُ الله اشْتَرَى مَا لا يَحِلُّ لَهُ»؛(2)
ابى بصير مى گويد كه از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود:
«كسى كه چيزى از خمس بخرد، مال غير حلال خريده و خداوند او را معذور نمى دارد».
6. عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لأَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام :
«مَا أَيْسَرُ مَا يَدْخُلُ بِهِ الْعَبْدُ النَّارَ؟ قَالَ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ مَالِ الْيَتِيمِ دِرْهَماً وَنَحْنُ الْيَتِيمُ»؛(3)
ابى بصير نقل مى كند كه به امام باقر عليه السلام عرض كردم:
ص:17
كمترين چيزى كه فرد به وسيله آن به جهنم مى رود چيست؟
حضرت فرمود: «خوردن يك درهم از مال يتيم، و يتيم ماييم».
ص:18
ص:19
ص:20
1. هرگاه انسان از تجارت، صنعت، خدمات يا هديه و جايزه و صلح و راه هاى ديگر مالى به دست آورد، آنچه از مخارج سال خود او و عيالاتش زياد بيايد بايد خمس آن را بپردازد.
2. آنچه از منافع كسب و حقوق كه در بين سال به مصرف خوراك، پوشاك، اثاثيه، خريد منزل و مسافرت مى رسد درصورتى كه زائد بر شأن نباشد، خمس ندارد.
3. كسى كه ديگرى مخارج او را مى دهد مثل فرزندى كه در خانه پدر است يا زوجه اى كه همه مخارج او را شوهر مى دهد خمس تمام درآمد خود را بايد بدهد. بلى آنچه را در بين سال در راه هاى مشروع مثل خيرات و احسان به ارحام صرف نمايد، خمس ندارد.
4. اگر آذوقه اى كه براى مصرف سالش خريده در آخر سال زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد و چنانچه بخواهد قيمت آن را بدهد همان قيمت خريدارى شده كافى است.
5. به سرمايه ثابت و در گردش خمس تعلق مى گيرد و اگر نمى تواند بپردازد دستگردان كند و به تدريج بپردازد.
6. اگر شخصى دو شغل داشته باشد - مثلاً زراعت و تجارت، يا كارمندى و تجارت - مى تواند براى هركدام سال مالى جداگانه قرار دهد و مى تواند يك سال براى هر دو قرار دهد كه اگر در يكى ضرر كرد و در ديگرى منفعت، جبران نمايد.
7. اگر پيمانكار مبلغى را از كسى گرفت كه برايش كارى انجام دهد و سالش فرا رسيد و هنوز آن كار را انجام نداده است آيا اين پول خمس دارد؟
ج. خمس ندارد.
ص:21
8. آيا به اموال خانمى كه شوهر مخارج او را مى دهد و درآمدهاى خود اعم از حقوق يا كسب را جمع مى كند، خمس تعلق مى گيرد؟
ج. بلى، آنچه را پس انداز كند، مشمول خمس مى شود.
9. بُن يا عيدى كه به كارمندان داده مى شود مشمول خمس مى شود يا خير؟
ج. بلى، با گذشت سال مشمول خمس مى گردد.
10 آيا به خانم هايى كه حقوق خود را صرف در مخارج خانواده مى نمايند خمس تعلق مى گيرد؟
ج. با فرض اين كه صرف در مخارج خانه مى نمايند خمس ندارد مگر آنچه در آخر سال باقى بماند كه خمس آن واجب است.
11. در چه صورت بر كارمندان حقوق بگير خمس واجب مى گردد؟
ج. درصورتى كه حقوق آنها بيش از مؤونه سال باشد، خمس بر آن تعلق مى گيرد.
12. شخصى هر ماه حقوق مى گيرد و آن را صرف مؤونه مى كند و هيچ وقت پس انداز ندارد كه سال بر آن بگذرد. با اين وضع آيا واجب است براى خمس اموال سال قرار دهد؟
ج. در فرض سؤال تعيين سال خمسى لازم نيست.
13. حقوق بازنشستگى خمس دارد يا خير؟
ج. مشمول خمس مى باشد.
ص:22
14. مبلغى را ماهانه از حساب كارمند تحت عنوان پس انداز كم مى كنند و در وقت بازنشستگى با مبلغى اضافه به او مى پردازند خمس آن بلافاصله لازم است يا خير؟
ج. آنچه به عنوان پس انداز با اجازه كارمند از حساب او كم مى كنند و در موقع خودش مى پردازند بلافاصله بايد خمس آن را بپردازد و مبلغ اضافه، درآمد سال وصول محسوب مى شود.
15. ادارات در موقع بازنشستگى مبلغى را تحت عنوان پاداش سنوات خدمت به كارمندان مى پردازند آيا خمس آن را بلافاصله بايد بپردازند؟
ج. وجوهى كه به ايشان داده مى شود جزء درآمد سال دريافت است و پرداخت خمس آن بلافاصله لازم نيست.
16. پولى را كه ماهانه پس از فوت كارمند به خانواده او مى پردازند مشمول خمس مى شود يا خير؟
ج. پرداخت خمس آن پس از رسيدن سال مالى واجب است.
17. آيا پولى را كه بنياد شهيد به خانواده شهدا و جانبازان مى دهد مشمول خمس مى گردد؟
ج. بلى، در صورت عدم صرف در مؤونه، خمس دارد.
18. اگر دولت در پرداخت حقوق كارمندان تأخير نمايد به طورى كه وقتى پرداخت مى كند سال خمسى كارمند گذشته
ص:23
است آيا حقوق مذكور از درآمد سال قبل است كه خمس آن واجب باشد يا از درآمد سال وصول است؟
ج. بنا بر احتياط جزء درآمدهاى سال قبل است.
19. چنانچه حقوق به حساب كارمند ريخته شود لكن كارمند دسترسى به برداشت آن نداشته تا سال خمسى او بگذرد پرداخت خمس آن واجب است؟
ج. جزء عوائد سال قبل است و بايد خمس آن را بدهد.
20. آيا سهام عدالت كه ازطرف دولت واگذار شده، خمس دارد؟
ج. هر مقدار از آن كه قابل خريدوفروش باشد و در مقابل آن بدهكار نباشيد، مشمول خمس مى گردد.
21. بعضى از سهام را كارخانجات به مبلغى به پرسنل واگذار مى كنند، ولى اين سهام قابل خريد و فروش به غير نيست آيا بايد خمس آن را بپردازيم؟
ج. اگر براى خريد آن وجهى نپرداخته اند و فعلاً هم سهام قابل خريدوفروش نيست پرداخت خمس آن لازم نيست. ولى خمس عوائد آن را بلافاصله بدهد و چهارپنجم باقى مانده جزء عوائد سال دريافت است.
22. در كارخانجات سهامى را به پرسنل مى فروشند و قيمت آن را از حقوق ماهانه كسر مى كنند و سود آن را هر ساله مى دهند آيا به اين سهام و سود آن خمس تعلق مى گيرد؟
ج. سهام مذكور حكم سرمايه را دارد و خمس آن را بايد بعد از گذشتن سال بر هر قسطى از پول خمس داده
ص:24
شده، بپردازند ولى سود آن جزء درآمدهاى سال دريافت است كه اگر صرف مؤونه شود خمس ندارد.
23. آيا به پولى كه بابت ديه نقص اعضا يا فوت ازطرف بيمه يا جانى پرداخت مى شود خمس تعلق مى گيرد؟
ج. ديه خمس ندارد.
24. اگر شخصى براى خودش قبرى بخرد و مدّت چند سال بگذرد، خمس چه سالى را بايد پرداخت كند؟
ج. در موردى كه خريد قبر صحيح بوده اداى خمس آن به قيمت خريدارى شده كافى است.
25. آيا آنچه به انسان مى بخشند يا هديه مى كنند يا جايزه مى دهند حكم درآمد كسب را دارد كه پس از گذشت سال بايد خمس آن را بپردازند؟
ج. هديه حكم ساير درآمدها را دارد و با گذشت سال پرداخت خمس آن لازم است.
26. كادوهايى كه براى منزل انسان مى آورند يا هدايايى كه در جشن ها و عروسى به شخص داده مى شود و نيز آنچه به عنوان سوغات مى آورند اگر زائد بر احتياج باشد آيا با گذشت سال، خمس آن را بايد بپردازند؟
ص:25
ج. بلى در فرض سئوال پرداخت خمس آن واجب است.
27. تراكتور، گاوآهن و ساير وسائل كشاورزى جزء سرمايه محسوب مى شود و پرداخت خمس آن به قيمت خريد كافى است.
28. درختانى كه براى استفاده از چوب آن كاشته مى شود (مثل كبوده و صنوبر) پس از رسيدن به حدى كه قابل استفاده باشد خمس دارد و هر ساله خمس رشد آن بايد محاسبه شود. بلى، اگر درختان براى استفاده در مؤونه كاشته شده باشد خمس ندارد.
29. آيا وسائل كسب و قيمت مغازه خريدارى شده مشمول خمس مى گردند؟
ج. بلى، مشمول خمس مى گردد و اگر خمس آن را دادند افزايش قيمت آن تا به فروش نرسيده، خمس ندارد.
30. آيا به وسايل دندانپزشكى و پيراپزشكى و مطب و لوازم آن خمس تعلق مى گيرد؟
ج. بلى، سرمايه محسوب مى شود و پرداخت خمس آن واجب است.
31. آيا سپرده اى كه به نحو مشروع در بانك مى گذاريم و از سود آن امرار معاش مى كنيم خمس دارد؟
ج. بلى، با گذشت سال مشمول خمس مى شود.
32. آيا در تعلق خمس تفاوتى بين سرمايه كم و زياد است؟
ج. هر دو مشمول خمس مى گردد و اگر صاحب سرمايه كم قادر به پرداخت دفعى نيست، با حاكم شرع دستگردان كند.
33. در محاسبه سرمايه مغازه اگر بعضى از طلب ها قابل وصول
ص:26
نباشد مثل آنكه صاحب چك ورشكسته شده است آيا مشمول خمس مى شوند؟
ج. طلب هاى غير قابل وصول را جزء سرمايه محاسبه ننماييد و اگر اتفاقاً وصول شد بلافاصله خمس آن را بپردازد.
34. زمين مواتى را با زحمت زياد آباد كرده اند آيا خمس زمين را بايد بپردازند يا منافع آن متعلق خمس است؟
ج. اگر زمين را به منظور زراعت و يا فروش آباد كرده، چه بفروشد و چه نفروشد با گذشت سال خمس آن واجب است و مخارجى را كه براى آباد كردن زمين نموده اگر از مال خمس داده بوده، مى تواند آن را كسر كند.
35. آيا چاه آبى كه براى زراعت به صورت شخصى يا گروهى مى زنند و موتورآلات آن خمس دارد؟
ج. بلى، چاه آب و وسايل آن سرمايه محسوب مى گردد و خمس دارد.
36. دفتر شركت و وسايل آن از قبيل ميز و صندلى و تلفن و كامپيوتر مشمول خمس مى شود يا خير؟
ج. محل شركت و وسايل آن جزء سرمايه كسب محسوب است و پرداخت خمس آن به قيمت خريد با پول مخمّس واجب است. بلى اگر محل شركت ملك ديگرى باشد و با اجاره از آن استفاده مى كنيد پرداخت خمس آن بر مستأجر واجب نيست.
37. شخصى جهت احتياج شخصى خود ماشين خريدارى كرده اگر براى انجام معامله يا حمل اجناس از آن استفاده كند جزء مؤونه است يا سرمايه؟
ج. اگر قطع نظر از كسب، محتاج به ماشين باشد و زائد
ص:27
بر شأن او هم نباشد جزء مؤونه محسوب است و اين كه گاهى در كسب از آن استفاده مى كند ضرر ندارد ولى اگر براى كسب گرفته و گاهى استفاده شخصى هم مى كند خمس دارد و اگر براى هر دو جهت تهيه شده خمس نصف قيمت خريد را بپردازد.
38. كسانى كه معامله مى كنند اگر سرمايه آنها كلّاً خرج شود و سر سال خمسى آنها به اندازه همان سرمايه پول به دست آورده باشند، آيا مى توانند جاى سرمايه بگذارند يا بايد خمس آن را بدهند؟ افرادى كه معامله نمى كنند چطور؟
ج. در فرض سؤال، كسانى كه معامله نمى كنند بايد خمس درآمد جديد را بدهند ولى آنها كه با سرمايه معامله مى كنند چنانچه تمام سرمايه خرج شود و قبل از سال خمسى از درآمد جديد سرمايه را جبران نمايند بنا بر احتياط خمس دارد.
39. اوراق سهام مشاركت دولتى را كه از بانك ها خريدارى مى كنيم خمس دارد يا خير؟
ج. حكم سرمايه را دارد و پرداخت خمس آن از پول مخمس لازم است.
40. شخصى حساب سال دارد و در بين سال قطعه زمينى را مى فروشد و مبلغى به دست مى آورد، آيا واجب است خمس آن را فوراً بدهد يا مى تواند صبر كند تا سر سالش برسد آنگاه ادا نمايد؟
ج. اگر خمس اصل زمين را داده باشد نسبت به منفعت آن مى تواند تا سر سالش صبر كند. ولى اگر خمس به زمين تعلق گرفته، هر وقت فروخت بايد خمس آن را بپردازد و تأخير جايز نيست.
ص:28
41. در مواردى مقدار سرمايه از جهت تعداد و وزن كم مى شود، مثلاً طلافروشى كه سال گذشته صد مثقال طلا داشته اكنون 90 مثقال دارد يا فرش فروشى كه 50 قطعه فرش داشته و اكنون 40 قطعه دارد، ولى ازنظر قيمت افزايش پيدا كرده است پرداخت خمس لازم است يا خير؟
ج. سرمايه در موقع محاسبه بايد به قيمت روز تقويم شود و خمس مقدار اضافه نسبت به سال گذشته پرداخت گردد.
42. شخصى ماشين براى كار خريده و يا زمين براى كشاورزى و خمس آن را نداده مى خواهد حساب كند. ماشين و زمين به قيمت خريد محاسبه مى شود يا قيمت فعلى؟
ج. اگر آن را به ذمّه خريده و پول آن را از عوائد بين سال پرداخت كرده، خمس قيمت خريد كافى است.
43. براى پرداخت خمس، در چه مواردى مى توان برطبق قيمت خريد محاسبه كرد؟
ج. نسبت به سرمايه بايد قيمت فعلى ملاحظه شود و قيمت خريد كافى نيست ولى نسبت به ابزار كسب مثل مغازه و وسايل كار و تراكتور از اشيائى كه نگاهدارى آنها براى مبادله و استفاده از ترقى قيمت آنها نيست اگر آنها را به ذمه خريدارى كرده و از عوائد بين سال وجه آن را پرداخته، خمس پولى كه پرداخته كافى است.
44. سال گذشته خمس قيمت ماشينى كه براى كار خريده
ص:29
بودم پرداختم. اكنون قيمت ماشين ترقى كرده است آيا لازم است خمس ترقى قيمت را امسال محاسبه و تخميس كنم؟
ج. با فرض آن كه سال اول خمس قيمت آن را پرداخته ايد پرداخت خمس افزايش قيمت تا ماشين را نفروخته ايد لازم نيست و در صورت فروش هم افزايش قيمت جزء درآمد سال فروش محسوب مى گردد كه اگر تا آخر سال صرف در مؤونه شود خمس ندارد و الّا خمس آن را بايد بپردازيد.
45. اگر غير از سرمايه كسب، مالى دارد كه خمس آن را پرداخته است يا خمس ندارد (مثل مهريه) چنانچه قيمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد مقدارى كه بر قيمتش اضافه شده ربح سال فروش محسوب مى شود كه اگر از مخارج سالش زيادتر بشود بايد خمس آن را بپردازد.
46. زمينى كه خمس آن را داده اند پس از چند سال مى فروشند آيا در افزايش قيمت آن خمس واجب است؟
ج. اگر جهت تجارت خريده باشد زيادى قيمت هر ساله آن از عوائد سال (ترقى) است و خمس دارد و اگر براى نگهدارى خريده است زيادى قيمت آن از عوائد سال فروش است و چنانچه صرف در مؤونه آن سال نشود بايد خمس آن را بدهد.
47. به سكه بهار آزادى يا طلايى كه پس انداز شود پس از گذشت سال خمس تعلق مى گيرد.
ص:30
48. پولى را كه در صندوق هاى قرض الحسنه يا بانك پس انداز مى كنيم خمس دارد و يا چون در گردش است خمس به آن تعلق نمى گيرد؟
ج. پس از گذشت سال بايد خمس پس انداز پرداخت شود اعم از اين كه در دست خودش باشد يا به حساب بانكى ريخته شده باشد.
49. در اكثر منازل مرد روزانه بابت مخارج مبلغى به دست عيالش مى دهد كه به مصرف برساند و زن به واسطه قناعت مقدارى از آن را پس انداز مى كند. اوّلاً مبلغ پس انداز شده ملك زن است يا شوهر؟ و بايد تخميس شود يا خير؟
ج. مبلغ پس انداز شده ملك شوهر است مگر اين كه آن را به زن هبه نمايد و در هر دو صورت (ملك شوهر باشد يا زن) بايد خمس آن در آخر سال پرداخت گردد.
50. زنى كه پير است و فرزندانش مخارج او را مى پردازند مبلغى از پول هاى خود را صرف خريد طلا مى نمايد و جمع مى كند كه هر وقت راه باز شد به كربلا مشرف شود آيا اين طلاها خمس دارد يا نه؟
ج. بلى اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد.
51. پولى كه پدر و مادر يا بستگان مى دهند و شخص آن را پس انداز مى كند خمس دارد يا نه؟
بلى، مشمول خمس مى باشد.
52. پولى كه والدين به فرزند مى دهند و او در قلك خود نگهدارى مى كند، تخميس آن به عهده والدين است يا به عهده فرزند، كه پس از رسيدن به سن بلوغ بپردازد؟
ج. اگر پدر مى خواهد تصرف كند بايد در آخر سال
ص:31
خمس پول جمع شده در آن سال را از طرف فرزند بدهد و الا بر عهده خود فرزند است كه پس از بلوغ بپردازد.
- پس انداز با قناعت كردن
53. اگر به واسطه قناعت كردن، چيزى از مخارج سال انسان زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد.
- پس انداز براى خريد خانه
54. اگر پولى كه براى خريد مسكن مورد نياز پس انداز شده، بعد از گذشتن سال صرف در مؤونه ديگرى كرديم مثل مسافرت يا بيمارى، آيا پرداخت خمس آن لازم است؟
ج. بلى، در فرض سؤال خمس دارد.
55. جوانى از 16 سالگى شروع به كار كرده و سالى 150 هزار تومان پس انداز كرده به قصد خريدن منزل مورد نياز، آيا خمس اين پول واجب است يا نه؟
ج. بلى، در مورد سؤال كه مؤونه فعلى او نمى باشد خمس دارد.
56. كارمندى براى تهيه و ساخت مسكن از روى ناچارى پولى را در بانك مسكن گذارده تا با دريافت وام اقدام به تهيه مسكن نمايد آيا پس از گذشت سال به آن پول خمس تعلق مى گيرد؟
ج. در فرض سؤال، چنانچه براى تهيه خانه مسكونى مورد نياز فعلى و در حد شأن خودشان، راهى به جز طريق مذكور نداشته باشد به آن خمس تعلّق نمى گيرد.
57. شخصى خانه اى ساخته داراى دو طبقه كه طبقه اوّل براى سكونت خودش مى باشد ولى طبقه دوّم فعلاً مورد نياز
ص:32
خودش نمى باشد ولى بعد از 7 يا 8 سال ديگر پس از ازدواج فرزندش براى فرزندش در نظر گرفته است آيا به اين خانه خمس تعلق مى گيرد يا نه؟
ج. در فرض سؤال چون تهيه منزل چندين سال قبل براى فرزندى كه هنوز ازدواج نكرده است عرفاً جزء مؤونه فعلى او محسوب نمى شود خمس آن بايد ادا شود.
58. كسى كه به خانه شخصى نيازمند است و نمى تواند يكجا تهيه كند. تدريجاً پول به حساب بانك مى ريزد و يا در جاى ديگر پس انداز مى نمايد تا در سال هاى بعد بتواند خانه تهيه كند. خمس اين وجوه پس انداز شده را بايد بپردازد يا خير؟
ج. در مورد سئوال اگر راهى براى تهيه خانه مورد نياز بالفعل جز پس انداز تدريجى ندارد به وجوه پس انداز شده خمس تعلق نمى گيرد هرچند سال بر آن بگذرد.
59. اگر پس انداز براى خريد خانه را صرف خريد سكه يا چيز ديگرى كنم كه ارزش پول كم نشود، اشكال دارد؟
ج. در فرض سؤال خمس ندارد اما اگر با پول مذكور تجارت مى كند تا بعداً خانه بخرد خمس دارد.
60. شخصى به تدريج براى خانه مسكونى از درآمد خود، زمين و لوازم ساختمان تهيه مى كند [مثلاً يك سال زمين و سال بعد آهن و سال بعد سيمان و..] آيا به اجناسى كه سال بر آن گذشته خمس تعلق مى گيرد؟
ج. اگر براى خانه مورد نياز فعلى راهى جز طريق فوق ندارد، به اجناس مذكور خمس تعلق نمى گيرد.
ص:33
پس انداز براى تهيه جهيزيه
61. به علت تغيير مدل لوازم زندگى يا كوچك بودن خانه، نمى توانم تدريجاً جهيزيه دختر را تهيه كنم و پول آن را جمع مى كنم، آيا به آن خمس تعلق مى گيرد؟
ج. در فرض سؤال، اگر به جهت نداشتن محلى براى نگهدارى، امكان خريد جهيزيه نداريد و با پرداخت خمس هم امكان تهيه جهيزيه در آينده نباشد، بعيد نيست خمس نداشته باشد.
62. اگر براى جهيزيه دختر پول يا لوازم منزل كنار بگذاريم متعلّق خمس مى شود؟
ج. اگر جهيزيه در وقتى تهيه شود كه دختر در معرض ازدواج است و اتفاقاً چند سال بگذرد و شوهر نكرده باشد خمس ندارد ولى اگر مثلا دختر در سن پنج سالگى باشد و تدريجاً براى او جهيزيه بخرند خمس دارد.
63. دخترى كه كار مى كند و از درآمد خود پولى را براى تهيه وسايل زندگى در آينده [مثل جهيزيه] پس انداز مى كند، خمس دارد يا خير؟
ج. اگر راهى براى تهيه جهيزيه او نيست و براى خود دختر هم تهيه جهيزيه در يك سال ممكن نيست بعيد نيست كه مشمول خمس نشود.
پس انداز براى مصارف عروسى فرزند
64. پولى را كه براى ازدواج پس انداز نموده ايم مشمول خمس مى گردد يا خير؟
ص:34
ج. بلى با گذشت سال پرداخت خمس آن واجب است و در اين خصوص فرقى بين جمع آورى پول توسط والدين و فرزند نيست.
پس انداز براى سفر
65. شخصى عازم حج است و اول سال مالى او مثلاً اول اسفند ماه است. از درآمد سال مخارج گذرنامه و بليط و... را پرداخته و مقدارى ارز براى رفتن تهيه نموده و حركت او در نيمه اسفند است خمس چه مواردى را بايد بپردازد؟
ج. آنچه را كه تا اول سال مالى از درآمد همان سال خرج كرده خمس ندارد اما خمس ارزى كه تهيه كرده است بايد بپردازد.
66. در مسافرت حج سوغاتى خريده ايم و قبل از دادن به افراد، سال مالى ما فرا مى رسد آيا پرداخت خمس آنها لازم است؟
ج. بلى آنچه را تا پايان سال از درآمد خريده ايد و موجود است خمس دارد.
پس انداز براى خريد ماشين
67. خود و همسرم كارمنديم به مقتضاى احتياج و شأن با پولى كه چند سال پس انداز كرده ايم قصد خريد ماشين سوارى داريم و چنانچه بخواهيم خمس آن را بدهيم قادر به خريد ماشين نخواهيم بود آيا با اين فرض خمس به اين پول تعلق مى گيرد؟
ج. مبلغ مذكور خمس دارد بايد خمس آن را دست گردان كنيد و به تدريج ادا نماييد.
ص:35
پس انداز براى تعويض و توسعه خانه
68. شخصى خانه اى براى زندگى معمولى خود دارد، و خانه ديگرى به سبك جديد بنا مى كند و از درآمد سال در آن خرج مى كند آيا خمس دارد؟
ج. در فرض سئوال كه خانه مورد حاجت خود را دارد به ساختمان نو و وسايلى كه سال بر آن گذشته خمس تعلق مى گيرد.
69. شخصى خانه مسكونى خود را كه از درآمد بين سال تهيه كرده پس از چند سال مى فروشد تا خانه بزرگ ترى تهيه كند، تكليف خمس نسبت به اصل پول خانه و سودى كه پس از فروش به دست آمده چيست؟
ج. قيمت تمام شده خانه خمس ندارد و مقدار ترقى قيمت آن اگر در همان سال فروش به مصرف خريد خانه يا مؤونه ديگر برسد آن هم خمس ندارد و چنانچه بعد از گذشتن سال به مصرف برسد بايد خمس آن را بدهند.
70. كارمند يا كارگرى كه در مؤسسه اى مشغول به كار است و در خلال مدت اشتغالش ازطرف مؤسسه، خانه اى با تمام تجهيزات به عنوان اجاره يا مجّانى در اختيارش گذارده اند ولى چون خانه شخصى ندارد خانه اى از درآمد خود تهيه مى كند كه پس از بازنشستگى به خانه خود برود آيا اين خانه خمس دارد يا جزء مؤونه حساب مى شود؟
ج. چون فعلاً مورد حاجت نيست بايد خمس آن را بدهد.
پس انداز براى خريد لوازم زندگى
71. آيا پولى كه براى خريد وسايل ضرورى زندگى ذخيره
ص:36
مى شود خمس دارد؟
ج. اگر الآن مورد نياز اوست ولى تهيه آن بدون پس انداز ممكن نيست، خمس ندارد.
72. كسى كه خانه اى دارد و قسمتى از آن را اجاره داده است و قسمت ديگر را خود ساكن است آيا اين قسمت مورد اجاره خمس دارد و يا چون اصل خانه مورد احتياج بوده خمس ندارد؟
ج. اگر قسمتى از خانه كه اجاره داده است، زائد بر احتياج باشد خمس دارد و اگر مورد نياز است خمس ندارد.
73. كسى كه خانه مسكونى از درآمد سال خريده و سال ها محل سكنايش بوده و پس از چندين سال مى فروشد درحالى كه فعلاً به آن خانه احتياج ندارد آيا وجه فروش آن خانه خمس دارد يا بعد از زياد آمدن از مصرف سال خمس دارد يا اصلاً خمس ندارد؟
ج. در مورد سؤال چنانچه خانه ديگرى جهت سكونت از ربح سال تهيه نموده مقدار ارزش خانه فروخته شده بايد تخميس شود. و اگر به واسطه رسيدن ارث يا هبه از مورد احتياج خارج شده مبلغ اضافه بر قيمت تمام شده خانه جزء درآمد سال فروش محسوب مى شود.
74. شخصى خانه اى دوطبقه ساخته كه مورد نياز خانواده اوست لكن به خاطر پرداخت اقساط وام، يك طبقه آن را مدتى است اجاره داده است. آيا به آن خمس تعلق مى گيرد؟
ج. در فرض سؤال كه طبقه دوم هم مورد نياز شخصى است، خمس ندارد.
ص:37
75. دو طبقه ساختمان مورد استفاده بود اكنون كه فرزندانم ازدواج كرده اند يك طبقه اضافى است و اجاره داده ايم، آيا به آن خمس تعلق مى گيرد يا خير؟
ج. در مورد سؤال به آن طبقه خمس تعلق نمى گيرد اما اجاره آن جزء درآمد شما است كه اگر تا آخر سال باقى بماند خمس دارد.
76. شخصى خانه مسكونى خود را به يك ميليون خريده است و حال مى خواهد به ده ميليون بفروشد و سرمايه كسب قرار دهد آيا نُه ميليون اضافى خمس دارد؟
ج. بلى، با گذشت سال، خمس آن لازم است.
77. اگر فرش يا ساير لوازم زندگى را بفروشيم خمس آن را بايد بدهيم؟
ج. به قيمت خريد مؤونه خمس تعلق نمى گيرد و زائد بر قيمت خريد ربح سال فروش است كه اگر تا آخر سال به مصرف مؤونه نرسيد خمس دارد.
لازم به ذكر است كه اگر از درآمد سال جايگزين آن فرش و يا لوازم ديگر را خريدارى كرده، معادل قيمت خريد فرش اول، بايد خمس بپردازد.
78. بعضى مى گويند اگر از وسايل اضافى خانه يك بار استفاده كنيد خمس به آن تعلق نمى گيرد، مثلاً از پتوى اضافى
ص:38
يك شب استفاده نماييم يا فرش اضافى را روى فرش ها پهن كنيم پرداخت خمس آن لازم نيست، آيا مطلب درست است؟
ج. ملاك عدم تعلق خمس، نياز به آن اشياء و وسايل است مثلاً اگر ظروف اضافى منزل يا پتو و فرش براى مهمانى مورد نياز باشد خمس ندارد اما اگر نيازى به آنها ندارد و بدون نياز از آن استفاده شود باز هم مشمول خمس مى گردد.
79. آيا به وسايل دكورى كه تنها جنبه تزيينى دارند خمس تعلق مى گيرد؟
ج. اگر زائد بر حدّ متعارف نباشد خمس ندارد و الا خمس آن واجب است.
80. شخصى خانه اى را اجاره نموده و مبلغى را به عنوان قرض الحسنه به صاحب خانه داده است پس از يك يا دو سال كه پول را پس مى گيرد تا خانه ديگرى اجاره كند به اين مبلغ خمس تعلق مى گيرد يا خير؟
ج. اگر براى اجاره خانه ديگر مورد نياز است فعلاً خمس ندارد.
81. اگر پولى را كه نزد صاحب خانه رهن گذاشته ايم صرف خريد منزل كنيم خمس دارد؟
ج. اگر پس دريافت پول از صاحب خانه، آن را صرف در خريد خانه مسكونى مورد نياز كنيد خمس ندارد.
82. آيا به كمك هزينه اى كه به صورت وام به دانشجويان پرداخت مى شود خمس تعلق مى گيرد؟
ص:39
ج. وام خمس ندارد، بلى هر مقدار از آن را پس انداز كند پس از پرداخت اقساط آن مشمول خمس مى گردد.
83. قبل از سال خمسى مبلغى وام گرفته ايم و تا اول سال خمسى آن را مصرف نكرده ام آيا پرداخت خمس آن لازم است؟
ج. وام خمس ندارد مگر به مقدارى كه پس انداز شود و قسط آن پرداخت گردد.
84. كارمندى است كه ازطرف اداره به او وام داده مى شود و در اقساط طولانى از او گرفته مى شود آيا به وامى كه گرفته اگر خرج نكند خمس تعلق مى گيرد؟
ج. اگر مبلغ وام را در مصارف لازم زندگى خرج كند خمس ندارد و اما اگر آن را پس انداز يا سرمايه گذارى نمايد پرداخت خمس آن به صورت يك جا لازم نيست، در پايان سال خمسى هر مقدار از اقساط را كه پرداخته است، خمس معادل آن را از وام پس انداز شده بدهد.
85. مهريه را كه زن مى گيرد خمس ندارد مگر آنكه يقين داشته باشد كسى كه اين مال را به عنوان مهريه داده خمس آن را نداده است.
86. بيست سال قبل ملكى كه ده هزار تومان ارزش داشته به عنوان مهريه يا ارث به خانمى داده شده است اكنون آن ملك را به پانصدهزار تومان فروخته كه با آن به حج مشرف شود خمس تعلق مى گيرد يا نه؟
ج. اگر در همان سالى كه ملك را فروخته، پول آن را به حساب حج ريخته و يا صرف در مؤونه كند، خمس ندارد.
ص:40
87. آيا شخصى مى تواند تدريجاً مهريه همسر خود را بپردازد تا پس انداز مشمول خمس نداشته باشد؟
ج. بلى، آنچه از مهريه همسر به تدريج از درآمد سال پرداخت شود جزء مؤونه و مخارج سال پرداخت است و خمس ندارد.
88. خانمى براى رفتن به حج، زمينى كه مهريه او بوده مى فروشد ولى تا دو سال موفق به رفتن به حج نمى شود پول زمين خمس دارد يا نه؟
ج. چنانچه قيمت زمين از زمان ازدواج ترقى كرده - صدهزار تومان بوده و به يك ميليون فروخته - زياده بر قيمت زمان ازدواج خمس دارد. بلى، اگر در سال فروش اضافه قيمت به حساب حج واريز شده باشد خمس ندارد.
89. جهيزيه اى كه زوجه با خود به خانه زوج مى آورد اگر زائد بر شأن نباشد خمس ندارد هرچند در سال اول هم مورد مصرف قرار نگيرد.
90. جهيزيه اى كه معمولاً براى دختر به تدريج خريده مى شود خمس دارد يا خير؟
ج. اگر دختر در معرض ازدواج باشد و از درآمد بين سال اشياء لازمه را تهيه كنند خمس ندارد.
91. اگر اشيايى را كه به عنوان جهيزيه كنار گذاشته ايم پس از گذشت سال به مصرف مؤونه خودمان برسانيم پرداخت خمس آن لازم است؟
ج. بلى، در فرض سؤال پرداخت خمس آن لازم است.
ص:41
92. پدر و مادرى كه براى پسر خود جهيزيه معمول جمع مى كنند (لوازمى كه بر عهده پسر مى باشد)، اين لوازم خمس دارد يا خير؟
ج. در مناطقى كه دختر جهيزيه به همراه نمى آورد و پسر بايد وسايل را تهيه كند، حكم جهيزيه جارى است.
93. آيا اگر مادر از درآمد بين سال خودش وسايلى براى فرزند پسر كنار بگذارد كه وقت ازواج به ايشان بدهد خمس تعلق مى گيرد يا خير؟
ج. در مورد سؤال اگر سال بر آن وسائل بگذرد خمس دارد.
94. ارثى كه از بستگان نزديك به شخص مى رسد خمس ندارد اما ارثى كه از بستگان دور كه نداند چنين خويشى دارد به او مى رسد بنا بر احتياط خمس دارد.
95. اگر ارثيه را به قصد افزايش قيمت و تجارت نگه دارد آيا به ترقى قيمت آن خمس تعلق مى گيرد؟
ج. ترقى قيمت آن خمس ندارد لكن افزايش قيمت در سال فروش جزء درآمد آن سال محسوب مى شود و چنانچه تا پايان سال صرف مؤونه نشود، خمس دارد.
96. اگر شخصى يقين نداشته باشد كه به اموال پدر يا برادر خمس تعلق گرفته، آيا لازم است خمس مالى كه از آنها به ارث به او رسيده بپردازد؟
ج. اگر يقين به تعلق خمس به مال مورّث نداشته باشد پرداخت خمس مال موروثى لازم نيست.
97. اگر يقين نداشته باشيم كه پدرمان خمس اموال خود را پرداخته است پس از فوت او بايد از اموالش خمس بپردازيم؟
ص:42
ج. اگر بدانيد كه اموال پدر متعلق خمس بوده و پدر خمس آن را نداده است يا شك در پرداخت داشته باشيد بايد خمس آن را بپردازيد و در صورتى كه يقين به تعلق خمس به اموال پدر نداريد پرداخت خمس لازم نيست.
98. شخصى كه در آخر سال يكصدهزار تومان اضافه دارد و ازطرفى پنجاه هزار تومان بدهكارى دارد چقدر خمس بپردازد؟
ج. در مورد سؤال خمس صدهزار تومان را بدهد و بدهى را كه در سال بعد مى پردازد جزء مؤونه سال بعد محسوب مى شود. بلى اگر در مقابل سرمايه موجود بدهى دارد [مثل اين كه جنس را نسيه خريده] يا موجودى عين وام است مى تواند بدهى را از آن كسر كند.
99. شخصى مبلغى بدهكار است و مبلغى هم معادل يا كمتر از آن وجه نقد دارد و سال خمس او رسيده است آيا به مبلغ موجودى خمس تعلق مى گيرد و يا چون مبلغى معادل وجه موجود يا بيشتر مقروض است به مبلغ موجود خمس تعلق نمى گيرد؟
ج. اگر بدهى در مقابل مبلغ موجود باشد - مثل اين كه وام گرفته و در بانك گذاشته - معادل قرض خمس ندارد و اگر در مقابل آن نيست مثل آن كه قرض براى مصرف شخصى بوده و موجودى از حقوق ماهانه اوست - چنانچه بدهى خود را ادا ننمود و سال بر آن گذشت خمس آن واجب است.
100. اگر اقساطى داشته باشيم كه چند روز پس از سال مالى وقت پرداخت آن است، مى توانيم از موجودى كسر كنيم؟
ص:43
ج. اگر قبل از سال مالى اقساط آينده را بپردازيد خمس ندارد ولى بدون اداء نمى توانيد از موجودى كسر كنيد.
101. مطالباتى از افراد داريم كه نپرداخته اند و سال خمسى ما مى رسد آيا پرداخت خمس مطالبات از موجودى نقدى لازم است يا به آنها تعلق نمى گيرد؟
ج. خمس مبلغى را كه از مردم طلب داريد بايد بپردازيد لكن واجب نيست از موجودى نقد بدهيد مى توانيد صبر كنيد هروقت وصول شد وجوهاتش را فوراً بپردازيد.
102. مبلغى كه انسان به اشخاص قرض الحسنه مى دهد اگر پس ندهند، خمس به آن تعلق مى گيرد؟
ج. اگر متمكن از پس گرفتن نباشد در حكم تلف است و پرداخت خمس آن فعلاً لازم نيست به شرط آن كه مسامحه در مطالبه نكرده باشد.
103. پولى كه براى ثبت نام عمره مفرده و يا حج به سازمان حج پرداخت مى شود و در سال هاى بعد نوبت برسد خمس دارد يا خير؟
ج. اگر وجه ثبت نام از درآمد همان سال باشد خمس ندارد هرچند در سال هاى بعد به سفر برود. و اگر از پولى است كه قبلاً سال بر آن گذشته و بعد ثبت نام نموده، بايد خمس آن را بپردازد.
104. شخصى با مال غير مخمس به مكه رفته و به مجتهد رجوع نكرده در اين صورت حجش صحيح است يا نه؟
ص:44
ج. خمس را بايد بدهد ولى حجش صحيح است مگر آن كه لباس احرامش را به عين مالى كه متعلق خمس باشد خريده و با التفات به غصب بودن آن را پوشيده باشد.
105. شخصى از موجودى نقدى خود كه قبلاً خمس آن را پرداخته است صرف مخارج مكه يا مسافرت تفريحى مى نمايد. در اين صورت مى تواند آن مبلغ را از درآمد سال بعد جبران كند يا بايد خمس درآمد سال بعد را بپردازد؟
ج. نمى تواند از درآمد سال بعد جبران نمايد.
106. اگر پدر از مال خمس داده چيزى به فرزندش ببخشد و فرزند آن را پس انداز نمايد، در آخر سال فرزند بايد خمس آن را بدهد يا چون از مال خمس داده پدر بوده است خمس ندارد؟
ج. آنچه بخشيده مى شود اگرچه پدر خمس آن را پرداخته باشد ملك فرزند است و در زائد بر مؤونه، پرداخت خمس آن بر فرزند واجب است.
107. مواد غذايى مثل برنج و روغن و حبوبات و غير آنها كه از سال خمسى اضافه مى ماند و خمس به آنها تعلّق مى گيرد، به چه قيمتى بايد حساب شود به قيمت آزاد يا به قيمت خريد؟
ج. در مورد سؤال، اگر عين اين اشياء ربح و فائده بوده [مثل محصول مزرعه شخص] به قيمت فعلى بايد خمس آنها ادا شود و اگر آنها را به ذمّه و از عوائد بين سال خريدارى كرده، اداء خمس پولى كه پرداخت كرده كافى
ص:45
است و اگر از قيمت روز خريد تنزّل پيدا كرده تخميس آن به قيمت فعلى كفايت مى كند.
تعريف مؤونه
108. مؤونه عبارت از مخارجى است كه شخص براى خود يا افراد تحت تكفل مصرف مى نمايد و شامل مصارف زيارت، تفريح مشروع، هديه، مهمانى، نذورات، نفقات واجب، مخارج غير واجب اولاد و... مى گردد.
109. درختان ميوه اى كه براى مصارف شخصى كاشته مى شود و گاو و گوسفندى كه براى استفاده شخصى از عين شير و پشم آن [نه فروختن] نگهدارى مى شود در حد مؤونه خمس ندارد و خمس زائد را بايد بپردازند.
110. باغى كه ميوه آن به فروش مى رسد سرمايه محسوب مى شود و خمس دارد.
111. اگر از درآمد بين سال تلفن بخرد، جزء مايحتاج است يا خمس دارد؟
ج. تلفن ثابت و همراه مورد نياز براى امور شخصى خمس ندارد، و تلفن محل كسب، حكم سرمايه را دارد و خمس آن واجب است.
112. مخارجى را كه شخص صرف زيارت مشهد يا عمره مفرده مى نمايد خمس دارد يا خير؟
ج. آنچه از درآمد كه قبل از گذشتن سال مالى صرف در امور مذكور مى شود خمس ندارد.
ص:46
113. كسى كه پولى را براى خريد ماشين مى پردازد ولى در سال هاى بعد نوبت تحويل آن مى رسد بايد خمس بدهد؟
ج. مسأله دو صورت دارد يكى اينكه پول را براى خريد اتومبيل مى دهد و نوبت تحويل آن دو سال ديگر است و صورت ديگر آنكه پول را مى دهد تا مشمول قرعه كشى گردد و يا بعداً در زمان تعيين شده اتومبيل به او فروخته شود در صورت اول اگر ماشين براى سوارى شخصى خودش مورد نياز باشد خمس ندارد و اگر براى حمل مسافر و بار يا رسيدگى به امور شغلى اش خريدارى شده باشد بايد خمس آن را به قيمت خريد بپردازد و در صورت دوم چه براى سوارى شخصى و چه براى امور شغلى باشد بايد خمس آن پول را در اول سال خمسى بدهد.
114. وسايل يدكى، لاستيك زاپاس و يخ شكن و... كه براى ماشين سوارى شخصى خريدارى شده و ممكن است در عرض سال مورد استفاده قرار نگيرد آيا مشمول خمس مى گردد يا خير؟
ج. در فرض سئوال به اشياء مذكوره خمس تعلق نمى گيرد.
115. پارچه اى جهت كت و شلوار خريده شده و در دكان خياطى باقى مانده و هنوز برش نكرده كه سر سال خمسى او رسيده است آيا به اين پارچه خمس تعلق مى گيرد يا خير؟
ج. اگر موقع خريد، مورد احتياج بوده و اتفاقاً دوخته نشده خمس ندارد و اگر در موقع خريد محتاج آن نبوده بلكه براى بعدها خريده خمس دارد.
116. اهل علمى كتابخانه دارد و در عرض سال بعضى از كتب مورد استفاده قرار نمى گيرد، بفرماييد كه آيا اين نوع كتاب مورد تعلق خمس است يا خير؟
ص:47
ج. اگر در معرض مراجعه و استفاده باشد كه به حسب حال آن شخص مورد حاجت او شمرده شود خمس ندارد هرچند اتفاقاً چند سال هم مورد مراجعه قرار نگيرد.
117. خانه اى را كه به صورت قسطى خريدارى نموده و از درآمد ساليانه اقساط آن را مى پردازند مشمول خمس مى شود يا خير؟
ج. خانه مسكونى مورد نياز خمس ندارد.
118. ماشين و موتورسيكلت و يا دوچرخه كه براى سوارى و يا براى كسب خريدارى شده متعلّق خمس است يا خير؟
ج. اگر براى كسب باشد جزء سرمايه است و خمس قيمت خريد آن را بايد بدهد و اگر براى امور شخصى است جزء مؤونه است و خمس ندارد.
تهيه وسايل مورد نياز
119. انگشتر، النگو، دستبند و ساير زيورآلاتى كه در شأن زن بوده و مورد استفاده او است خمس ندارد و خمس طلاى اضافى را بايد بپردازد و فرق نمى كند كه طلاى اضافى را خودش خريده باشد يا به عنوان هديه به او داده باشند.
120. آيا فروش طلا براى تعويض يا صرف در كار ديگر خمس دارد؟
ج. اگر طلايى كه مورد نياز بوده بفروشد و قبل از گذشتن سال صرف مؤونه ديگر كند خمس ندارد و الا به مازاد بر قيمت خريد خمس تعلق مى گيرد.
مخارج زائد بر شأن
121. فرموده اند كه ماشين سوارى مورد نياز خمس ندارد
ص:48
حال اگر ماشينِ زائد بر شأن بخرد - مثلاً پيكان در شأن اوست و بنز بخرد - خمس مبلغ زائد را بايد بپردازد يا خير؟
ج. اگر عرفاً زائد بر شأن باشد خمس زائد را بايد بپردازد.
122. در رساله نوشته شده كه «مخارج مازاد بر احتياج خمس دارد» اگر شخصى چند دست لباس و كفش و كتاب هاى گوناگون براى مطالعه بخرد و يا خوراكى هاى متنوع تهيه كند به طورى كه درآمدش خرج شود بايد خمس بدهد؟
ج. مخارج نسبت به اشخاص متفاوت است و ملاك رعايت شأن است و لباس و كفش و غذا و كتاب اگر مورد حاجت متعارف باشد يعنى تهيه آن در نظر عرف، اسراف و زياده روى حساب نشود خمس ندارد هرچند تمام درآمدش خرج شود اما اگر در طول سال مثلاً به دو دست لباس بيشتر نياز ندارد و پنج دست تهيه كند خمس قيمت سه دست اضافه را بايد بپردازد.
وسايل خارج از استفاده
123. گهواره و اثاثيه آن كه مورد استفاده كودك قرار گرفته و چند سال بدون استفاده مانده اكنون آيا خمس دارد يا خير؟
ج. در فرض سئوال كه در سال اول آن را مورد استفاده قرار داده اند، خمس ندارد.
جايگزينى درآمد يا مخمس پس انداز شده
124. اگر مبلغى كه خمس آن را پرداخته و پس انداز كرده ام، را خرج كنم مى توانم از منافع سال جبران نمايم؟
ص:49
ج. در مورد سؤال نمى توانيد از درآمد جديد آن را جبران نماييد و بايد خمس درآمد را بدهيد.
جايگزينى ماليات با خمس
125. مالياتى را كه دولت از اشخاص مى گيرد به چه حساب مى توان منظور نمود؟
ج. ماليات جزء مؤونه محسوب مى شود ولى نمى توان آن را بابت خمس محسوب نمود.
جايگزينى مصارف خير با خمس
126. وجهى كه در سال هاى قبل براى ساختمان مسجد و حسينيه داده شده و يا به اشخاص نيازمند بدون اجازه مجتهد پرداخت شده مى توانيم به حساب خمس منظور نماييم؟
ج. اگر به قصد سهم مبارك امام داده باشد و مجتهد عمل او را امضاء نمايد اشكال ندارد. اما اگر به قصد سهم امام نداده بلكه قربة الى الله به عنوان مستحب پرداخته است نمى تواند بابت سهم امام محاسبه نمايد.
كسر قرض براى مؤونه
127. كسى كه پايان سال خمسى بدهكارى نقدى (نه قسطى) بابت مؤونه دارد آيا از موجودى متعلق خمس كسر مى شود؟ و به فرض كسر شدن آيا فرقى هست در خوراكى و پوشاكى با قرض مسكن و ماشين سوارى و خرج جهيزيه دختر و ساير لوازم خانه و زندگى يا خير؟
ج. به طوركلى اگر دين مربوط به مؤونه زندگى باشد
ص:50
اداء آن قبل از رسيدن سال خمسى از مؤونه محسوب است و خمس ندارد ولى اگر ادا نكند و سال خمسى برسد نمى تواند به مقدار دين از ربح موجود كسر كند و در سال بعد كه مى پردازد جزء مؤونه آن سال محسوب مى شود.
كسر اقساط آينده
128. اگر شخصى در بين سال يك ماشين سوارى بخرد به صورت قسطى، وقتى اموال خود را محاسبه مى كند آيا مى تواند اقساط آينده را كم كند و خمس بقيه را بپردازد؟
ج. در سر سال خمسى نمى تواند اقساطى را كه هنوز نپرداخته از درآمد موجود كسر كند.
بخشش پول به ديگرى قبل از سال خمسى
129. آيا عمل كسانى كه قبل از رسيدن سال براى فرار از خمس اموال خود را مى بخشند صحيح است يا خير؟
ج. اگر بخشش آنها صورى نباشد و در حدّ شأن آنها باشد اشكال ندارد.
130. دو نفر با يكديگر قرار مى گذارند، كه براى فرار از خمس درآمدهاى خود را به يكديگر ببخشند حكم مسأله را بيان فرماييد.
ج. اگر قصد جدّى در بخشش داشته باشند و اين بخشش و هبه به طور متعارف در شأن آنها باشد اشكالى ندارد.
131. آنچه از معادن طلا، نقره، سرب، مس، آهن و...
ص:51
استخراج مى شود چنانچه پس از كسر مخارج استخراج به حد نصاب برسد بايد خمس آن را بپردازد.
132. نصاب معدن 15 مثقال طلاى سكه دار است.
133. اگر چند نفر چيزى از معدن بيرون آورند چنان چه بعد از كم كردن مخارجى كه براى به دست آوردن آن مصرف كرده اند قيمت آن به 15 مثقال طلا برسد، اگرچه سهم هركدام اين مقدار نباشد، بنا بر احتياط مستحب خمس آن را بدهند.
134. زمينى را كه كافر ذمّى از مسلمان مى خرد بايد خمس آن را بپردازد.
135. اگر كافر ذمّى خمس زمينى را كه از مسلمان خريده نپردازد و آن را به مسلمانى بفروشد خريدار بايد خمس آن را بپردازد.
136. اگر به واسطۀ غواصى و فرو رفتن در دريا لؤلؤ و مرجان يا جواهر ديگرى بيرون آورده شود چنانچه قيمت آن به حد نصاب [18 نخود طلا] برسد بايد خمس آن را بپردازند.
137. اگر مال حلال و مال حرام به طورى مخلوط شود كه انسان نتواند آنها را از يكديگر تشخيص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن هيچ كدام معلوم نباشد بايد خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس تصرف در بقيه مال جايز است.
138. اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را بداند ولى صاحب آن را نشناسد بايد با اجازه مجتهد
ص:52
جامع الشريط آن مقدار را به نيت صاحبش به فقير غير سيد صدقه بدهد.
139. اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولى صاحب آن را مى شناسد بايد رضايت صاحب آن را تحصيل نمايد.
140. اگر مسلمين به امر امام معصوم عليه السلام با كفّار جنگ كنند و غنائمى به دست آوردند، پس از كنار گذاشتن چيزهايى كه مخصوص امام است، خمس بقيه را بايد بدهند و سپس تقسيم نمايند.
141. اگر انسان گنج پيدا كند كه از طلا و نقره باشد و قيمت آن به مقدار 15 مثقال طلاى سكه دار باشد بايد خمس آن را بپردازد. و اگر غير طلا و نقره باشد بنا بر احتياط نصاب آن 15 مثقال طلاى سكه دار است.
142. مخارجى را كه براى به دست آوردن گنج و معدن و غوص در دريا كرده، كسر مى شود و سپس با نصاب سنجيده مى شود.
ص:53
ص:54
ص:55
ص:56
143. تاجر و كاسب و صنعت گر و مانند آن، كه درآمد تدريجى دارند مى توانند وقتى كه شروع به كاسبى مى كنند و سود مى برند را اول سال مالى خود قرار دهند. و يك سال كه بگذرد خمس آنچه را كه از خرج سالشان زياد آيد بپردازند.
144. انسان براى محاسبه خمس مى تواند سال شمسى يا قمرى داشته باشد.
145. براى كشاورز، روزى كه محصول را جمع آورى مى كند اول سال مالى محسوب است.
146. سال مالى حقوق بگيران از چه زمان آغاز مى شود؟
ج. روزى كه اولين حقوق را دريافت كردند مى توانند اول سال مالى خود قرار دهند.
147. كسى كه كاسب نيست و درآمد اتفاقى دارد، چه وقت را اول سال خود قرار دهد؟
ج. روزى كه مال به دست او مى رسد اول سال مالى اوست.
148. آيا داشتن حساب سال جهت پرداخت وجه براى غنى و فقير لازم است و بايد انسان در هر وضعى كه باشد حساب سال داشته باشد يا نه؟
ج. براى كسى كه عوائد زائد بر مخارج سال ندارد، نگاه داشتن حساب سال واجب نيست.
ص:57
149. كسى كه سال خمسى دارد و از دنيا مى رود و هنوز سال خمسى آن شخص نرسيده و وصيت هم دارد، مقدارى برنج و پول نقد و غيره زياد آمده، آيا خمس به آنها تعلق مى گيرد؟
ج. بايد عوايد بين سال متوفى تا زمان فوت و آنچه طلب دارد كلاً تخميس شود هرچند سال خمسى متوفى نرسيده باشد و فقط مخارج تا حين موت او خمس ندارد و مخارج بعد از موت هرچند صرف در مورد وصيت شده باشد خمس دارد.
150. آيا مى توان سال خمسى را تغيير داد، چگونه؟
ج. در صورتى كه به ضرر ارباب خمس نباشد اشكال ندارد.
151. اگر شخص بخواهد سر سال را از شعبان به بعد از سيزده نوروز تغيير دهد، اشكال ندارد؟
ج. در ماه شعبان محاسبه نمايد و خمس را بدهد و در سيزده نوروز نيز خمس درآمدهاى ما بين شعبان و سيزده نوروز را بپردازد و سال بعد سيزدهم نوروز خمس خود را محاسبه كند.
152. آيا تعيين سال خمسى براى افراد مجرد هم لازم است؟
ج. در تعلق خمس فرقى بين افراد مجرد و متأهل نيست هر كس درآمد اضافه بر مؤونه داشته باشد بايد خمس خود را بپردازد.
ص:58
ص:59
ص:60
153. مسلمان در پرداخت خمس بايد قصد قربت كند.
154. سهم امام عليه السلام را به چه كسى بايد بپردازيم؟
ج. در زمان حضور امام معصوم عليه السلام بايد به امام داده شود و در زمان غيبت به مجتهد جامع الشرايط پرداخت شود و يا با اجازه او به مصرف برسد.
155. سهم امام عليه السلام با خمس چه تفاوتى دارد؟
ج. خمس به دو قسمت تقسيم مى گردد، كه نصف آن سهم امام عليه السلام است كه بايد به مجتهد جامع الشرايط پرداخت شود و نيم ديگر سهم سادات است كه بايد به سادات فقير داده شود.
156. شخصى مقدارى وجه نقد دارد كه در حساب بانكى گذاشته و مى خواهد خمس آن را پس از دست گردان از درآمد سال بعد بدهد، چه صورت دارد؟
ج. اگر از منافع سال بعد بخواهد خمس ربح سال قبل را بدهد مانعى ندارد ولى خمس مبلغى را كه از بابت خمس ربح سال قبل داده نيز بايد بدهد. مثلاً اگر صدهزار تومان
ص:61
پس انداز داشته و بيست هزار تومان خمس آن را از درآمد سال بعد پرداخته، درسال آينده بايد خمس بيست هزار تومان را هم بپردازد و لذا اگر به جاى خمس ربع بدهد به وظيفه عمل كرده است.
157. آيا زوجه مى تواند بدون اجازه فرزندانش از اموال شوهر خود كه فوت نموده خمس بدهد. چون ممكن است ورثه بگويند خمس بدهكار نبوده و ادا نكنند، يا نمى تواند؟
ج. اگر زوجه يقين داشته باشد كه خمس بر ميت واجب بوده و بداند كه ورثه ديگر نمى دهند و مال در اختيار او باشد واجب است با اذن حاكم شرع جامع الشرايط خمس را از آن مال ادا كند.
158. پدرم خمس بر ذمه دارد من كه فرزند او هستم اگر ازطرف او خمس را ادا كنم درصورتى كه مى دانم راضى است آيا ذمه او برى مى شود يا نه؟
ج. درصورتى كه خود پدر امر كرده باشد جايز است و الا با اداى فرزند بدون اذن پدر، ذمه پدر برى نمى شود. بلى اگر پدر خمس خود را دست گردان كرده باشد اداى دين پدر نياز به وكالت و اجازه او ندارد.
159. اگر شوهر خمس نمى دهد آيا زوجه او مى تواند از مال شوهر و بدون اجازه او خمس بپردازد؟
ج. زوجه نمى تواند بدون اجازه از مال شوهر بدهد و در صورت اطمينان به تعلق خمس به اموال شوهر و امتناع
ص:62
شوهر از پرداخت، با اجازه از مجتهد جامع الشرايط مى تواند خمس اموالى را كه مورد مصرف خود اوست بپردازد.
160. كسى كه بر تقليد از مجتهد متوفى باقى مانده است خمس خود را مى تواند به وكلاى او بدهد يا بايد به مجتهد زنده پرداخت كند؟
ج. وكالت وكيل مجتهد با فوت او باطل مى شود و بايد خمس را به مجتهد جامع الشرايط زنده بپردازد.
161. اگر شخصى مقلّد مجتهدى بوده و مبلغى بابت خمس با مشاراليه دست گردان كرده و بدهكار شده و تاكنون بدهكارى فوق را نداده، نسبت به بدهكارى به مجتهد سابق كه فعلاً مقلد او نيست تكليفش چيست؟
ج. اگر مجتهدى كه قبلاً مقلّد او بوده از دنيا رفته بايد مبلغ مذكور را به مجتهد زنده جامع الشرايط بپردازد و درصورتى كه مجتهد متوفى فقير بوده و براى خود تملك كرده است بايد به ورثه او پرداخت شود.
162. در مجالس سوگوارى ائمه علیهم السلام يا اعياد مذهبى مى شود از سهم مبارك امام عليه السلام و سهم سادات اطعام نمود؟
ج. امر سهم مبارك امام عليه السلام در عصر غيبت با فقيه جامع الشرايط است و سهم سادات بايد به فقراء سادات داده شود.
ص:63
163. شخصى خودش سيد است آيا مى تواند به فرزندش كه تحصيل مى كند و كارى ندارد از بابت سهم سادات بدهد؟
ج. اگر تحصيل، متوقف بر زائد بر نفقه واجبه باشد مانعى ندارد.
164. زنى كه فرزندانش سادات باشند و پدرشان مخارج زندگى ايشان را ندهد اين مادر مى تواند سهم سادات خود را به بچه هاى سادات خودش بدهد ياخير؟
ج. مادر مى تواند سهم سادات خود را در غير نفقه واجب به فرزند فقير خودش بدهد و نيز اگر شوهرش سيد و فقير باشد مى تواند سهم سادات را به او بدهد.
165. آيا شوهر مى تواند به همسرش سهم سادات بدهد؟
ج. اگر زن فقير باشد، در غير نفقه واجبه مى تواند از شوهر يا ديگران سهم سادات دريافت نمايد.
166. آيا پرداخت خمس به غير مؤمن جايز است؟
ج. خير، خمس بايد به مؤمن داده شود.
167. آيا مى توان در پايان سال خمس را محاسبه كرده و بدون دست گردان به ذمه گرفت و در مال تصرف نمود؟
ج. به ذمه گرفتن بدون دست گردان كافى نيست و نمى تواند در اموال تصرف كند.
ص:64
168. اشخاصى كه از آقايان مراجع تقليد اجازه دريافت سهم مبارك امام عليه السلام را دارند مى توانند با دهندگان وجه به كمتر مصالحه كنند؟
ج. با فرض اشتغال ذمه، به سهم مبارك امام عليه السلام و تمكن از اداى آن، مصالحه به كمتر جايز نيست.
169. دست گردان در باب خمس به چه معنى است؟
ج. اگر كسى خمس بدهكار باشد و نتواند يكجا بپردازد مى تواند مقدار خمس خود را به مجتهد بدهد و سپس از مجتهد قرض بگيرد و به تدريج بپردازد. اين كار را دست گردان كردن مى نامند.
170. اثر دست گردان در باب خمس چيست؟
ج. اثر دست گردان اين است كه خمس كه به عين مال تعلق گرفته بود ادا مى شود و در نتيجه تصرفات او در اموالش بدون اشكال مى گردد و سود معاملات كه حاصل مى شود همه متعلق به اوست و فقط مبلغ دست گردان شده را بدهكار است كه بايد بپردازد.
ص:65
171. دست گردان با چك مدت دار جايز است يا خير؟
ج. چك حكم حواله را دارد و دست گردان با آن صحيح نيست.
172. شخصى از يكى از مراجع، تقليد مى كرده و اكنون بنا دارد از ديگرى تقليد كند. مقدارى از وجوهات خود را به نماينده مرجع اول پرداخته و قسمتى را هم دست گردان كرده كه بعداً بپردازد اكنون بايد به مرجع جديد بدهد يا همان مرجع اولى؟
ج. با فرض دست گردان با مرجع اولى، بايد احتياطاً به خود او داده شود يا با اجازه او به ديگرى بدهد.
173. شخصى كه در پرداخت خمس كوتاهى مى كند چه حكمى دارد؟
ج. معصيت كرده و تصرف در مالى كه خمس به آن تعلق گرفته جايز نيست و معاملات و تصرفات واقعه بر آن در مقدار خمس فضولى است.
174. كسى كه از ابتداى زندگى تاكنون خمس نپرداخته و چيزهايى هم براى زندگى تهيه نموده مثل فرش و وسايل خانه اكنون چگونه بايد محاسبه كند؟
ج. چيزهايى كه تهيه كرده است اگر از مؤونه است و يقين ندارد به اين كه پول آن متعلق خمس بوده، پرداخت خمس آن واجب نيست.
ص:66
175. اشخاصى كه اموالى را ازطريق كسب مشروع به دست آورده ولى حساب سال ندارند و گاهى بدون حساب، چيزى به فقرا و سادات كمك مى كنند آيا جايز است كه به عنوان مهمانى از مال آن ها خورد و يا خير؟
ج. با علم به اين كه به عين مال مورد ابتلا خمس تعلق گرفته و ادا نشده تصرف در آن جايز نيست مگر آن كه خود مالك و در صورت امتناع خود متصرّف با اجازه مجتهد جامع الشرايط خمس آن را بپردازد و يا با اجازه مجتهد جامع الشرايط خمس مقدار مصرفى را به ذمه بگيرد و بعد بپردازد. و اگر علم به تعلق خمس به عين مال ندارند اشكال ندارد.
176. كسى كه اصلاً خمس نداده و نمى دهد وظيفه همسايه و خانواده آنها چه مى باشد؟
ج. هر چيزى را كه انسان يقين داشته باشد به عين آن خمس تعلق گرفته نمى تواند در آن تصرف نمايد و زن و فرزند مى توانند با اجازه از مجتهد جامع الشرايط در اموال مورد حاجت تصرف كنند و خمس آن را خود بر ذمّه بگيرند و بپردازند.
177. فرزندى كه پدرش زكات و خمس نمى دهد آيا مى تواند از مال پدر مصرف كند؟
ج. اگر نداند به عين آن خمس و زكات تعلق گرفته اشكال ندارد و در صورت يقين حكم مسأله قبل را دارد.
177. اگر از كافر يا كسى كه به دادن خمس معتقد نيست
ص:67
(مثل اهل سنت) مالى به دست انسان برسد واجب نيست بلافاصله خمس آن را بدهد ولى زمينى را كه مسلمان از كافر ذمّى بخرد درصورتى كه كافر خمس آن را نداده باشد، بايد خمس آن را بپردازد.
179. اگر از كسى كه اجتهاداً يا تقليداً معتقد به خمس هديه نيست چيزى به ما برسد كه مى دانيم يك سال نزد او بوده، پرداخت خمس آن بر ما واجب است؟
ج. بلى، بايد خمس آن را بپردازيد و سپس تصرف نماييد.
180. بعد از تمام شدن سال و مستقر شدن خمس، تصرف در مالى كه خمس آن واجب شده بدون اذن مجتهد جايز نيست.
181. اگر جنسى بخرد و بعد از معامله قيمت آن را از پول خمس نداده بپردازد معامله اى كه كرده صحيح است ولى چون از پولى كه خمس در آن است به فروشنده داده است به مقدار خمس آن مديون مى باشد.
182. اگر چيزى را كه خمس آن داده نشده به ديگرى ببخشد پنچ يك آن چيز ملك او نمى شود.
183. اگر مالى را كه خمسش داده نشده بخرد چنان چه حاكم شرع پنج يك آن را اجازه ندهد معامله آن مقدار باطل است.
184. اگر جنسى را كه خمس به آن تعلق گرفته به ديگرى بفروشند معامله نسبت به يك پنجم آن فضولى و محتاج اجازه مجتهد جامع الشرايط است.
185. اگر بدانيم مالك اتوبوس، تاكسى و... خمس ماشين خود را نداده است، آيا جايز است براى حمل و نقل از آن استفاده كنيم؟
ص:68
ج. تصرف در ماشينى كه متعلق خمس شده، بدون اذن از مجتهد جامع الشرايط و پرداخت سهم خمس جايز نيست.
186. نماز بر روى فرشى كه متعلق خمس شده و يا خانه اى كه به آن خمس تعلق گرفته، و مالك خمس آن را نپرداخته صحيح است؟
ج. در فرض سؤال تصرف در خانه و فرش غصب و حرام و نماز در آن باطل است.
187. تصرف در ملك ميتى كه خمس يا زكات بدهكار است، حرام و نماز در آن باطل است، ولى اگر بدهى او را بدهند يا ضامن شوند كه ادا نمايند، به نحوى كه دين از عهده ميت ساقط شود، جايز است و اگر عين مال متعلق زكات و خمس در مال ميت موجود باشد فقط تصرف و نماز در آن عين قبل از اداء جايز نيست ولى تصرف و نماز در غير آن اشكال ندارد.
188. زيد قبلاً خمس اموالش را به مرجع تقليد خودش و ساير مراجع مى داد حالا مدتى است كه سهم مبارك را نمى دهد با چنين شخصى آيا مى توانم شريك معامله اى باشم و يا برايش اجير شوم و كار كنم؟
ج. شركت با شخص مذكور درصورتى كه يقين داريد كه اموال مورد ابتلاى شما از شخص مذكور متعلق خمس شده و ادا نكرده اشكال دارد ولى اجير شدن و كار كردن براى او مانعى ندارد و اجرتى كه به شما مى دهد اگر يقين نداريد كه
ص:69
متعلق خمس واقع شده گرفتن آن مانعى ندارد و اگر يقين داريد پولى كه به شما به عنوان اجرت مى دهد متعلق خمس شده و خمس آن را نداده بايد آن را قبول نكنيد و از او بخواهيد تا پول حلال به شما بدهد.
189. كسى خانه اى را از پول خمس نداده خريده و در آن نماز مى خواند، نماز و غسل او چه صورت دارد؟ آيا غسل باطل است يعنى جنابتش باقى است؟
ج. اگر معامله را به ذمّه انجام داده نماز و غسل اشكال ندارد البته واجب است خمس را هم بدهد و اگر عين به عين انجام داده تا موقعى كه خمس آن را نپرداخته هرگونه تصرّف در آن خانه اشكال دارد.
190. بعضى مؤمنين مى پرسند، جاهايى دعوت مى شويم كه يقين داريم حساب سال ندارند، آيا غذا خوردن و يا تصرّف ديگر ما، در منزل آنان چه صورت دارد؟
ج. اگر يقين ندارند كه به عين آنچه مورد ابتلاى آنها است خمس تعلق گرفته باشد ظاهراً اشكال ندارد.
191. سيد به چه كسانى گفته مى شود؟ و كسانى كه از طرف مادر به پيامبر اكرم| منسوب هستند حكم سيد دارند؟
ص:70
ج. كسانى كه نسب آنها به جدّ رسول گرامى اسلام حضرت عبدالمطلب مى رسد، سيد هستند و مى توان به آنها سهم سادات پرداخت كرد و گرفتن زكات بر آنان حرام است. و كسانى كه از طرف مادر به دودمان شريف حضرت رسول اكرم| انتساب دارند از فرزندان پيغمبر| محسوب مى شوند ولى نمى توانند از سهم سادات استفاده نمايند و گرفتن زكات براى آنها جايز است و احكام مترتب بر عنوان سيد در ابواب فقهى بر آنها مرتّب نمى شود.
192. به سيد فقير چه مقدار مى توان سهم سادات پرداخت كرد؟
ج. سهم سادات به سيد فقير داده مى شود و سيد نبايد بيش از خرج سالش سهم سادات بگيرد.
193. سيد فقيرى است كه با آن كه فرزندانش حاضرند مخارج او را بدهند او خود نمى خواهد زير بار منّت فرزندانش برود و مى خواهد ازطريق سهم سادات اداره شود چه صورتى دارد؟
ج. جواز گرفتن سهم سادات در فرض مذكور مشكل است. بلى اگر واقعاً گرفتن مخارج از فرزند و تكفّل او برخلاف شأنش باشد و عرفاًَ توهين محسوب شود جايز است.
194. آيا فرزند مى تواند به پدر و مادرش سهم سادات بدهد؟
ج. پدر و مادر واجب النفقه اولاد هستند و نفقه واجب را نمى توان بابت سهم سادات بپردازد.
ص:71
195. آيا مى توان به شخصى كه خودش سيد نيست ولى عيال او سيده است سهم سادات پرداخت؟
ج. اگر زن فقير است و شوهر قادر به اداى نفقه او نيست، مانعى ندارد كه به زوجه او خمس بدهند، هرچند در زندگى شوهر و فرزندانش مصرف نمايد ولى به شوهر او نمى شود خمس داد.
196. آيا به سيد معصيت كار مى توان خمس پرداخت؟
ج. اگر كمك به معصيت او شود جايز نيست و نيز اگر نهى ازمنكر متوقف بر عدم پرداخت به او باشد واجب است كه نپردازند.
197. مبلغى را كه انسان بابت خمس به كسى مى دهد آيا لازم است به او بگويد خمس است؟
ج. اگر مستحق گرفتن خمس باشد لازم نيست به او بگوييد كه خمس است.
198. آيا اگر بدانيم سيد فقير حاضر به قبول سهم سادات نمى باشد پرداخت سهم سادات به وى بدون اطلاع به او مبرئ ذمّه مى باشد؟
ج. با علم به عدم قبول سهم سادات ابراء ذمّه پرداخت كننده مشكل است.
ص:72
199. آيا دادن سهم سادات با رعايت آنچه در توضيح المسائل آمده است اذن مجتهد مى خواهد؟
ج. بنا بر احتياط اذن مجتهد جامع الشرايط لازم است ولى ازطرف اينجانب به طور عام پرداخت سهم سادات كرام به آنها كه محتاج اند مجاز است.
200. مظالم عباد چيست و مورد مصرف آن كجاست؟
ج. اعيان و ديونى است كه بر ذمّه شخص باشد و صاحبان آن معلوم نباشد، و مورد مصرف آن بنا بر احتياط فقير غير سيد است و احتياط لازم آن است كه از مجتهد جامع الشرايط نيز اذن بگيرد.
ص:73